Süt ve Süt Ürünlerinin Ambalajlanması

Süt ve Süt Ürünlerinin Ambalajlanması

Çok eski zamanlarda süt bakır kaplarda evden eve taşınırdı ve kapı önlerine bırakılmış olan kaplara kepçelerle doldurulurdu. Geri dönüşlü cam şişelerin bulunmasıyla ürünün daha iyi korunduğu anlaşılmış ve bu sebeple cam şişeler seçilmiştir. Ancak şişelerin büyük oluşu marketlerde satışına uygun değildir. Çünkü cam şişeler ağır, kolaylıkla kırılabilir ve tam olarak kapatılamayan materyallerdir. 1940 larda US ve Kanada’da hafif, kağıttan yapılmış, geri dönüşümsüz, sivri tepeli karton kutular ortaya çıkarılmıştır. Orijinal kartonlar mumlanmış kağıtlardan yapılırdı. Bu nedenle zaman zaman süte mumsu tat geçmesi ve sızma oluşu kullanışsız kılınmalarına neden olmuştur. 1960 larda mum yerini LDPE (düşük yoğunluklu polietilen) ne bıraktı. LDPE, sızma ve tat problemlerini ortadan kaldırdı ve cam şişelerin kullanımı azalmaya başladı. Daha sonra HDPE (yüksek yoğunluklu polietilen) den yapılmış ambalajların kullanımı yaygınlaşmıştır. HDPE, yıllardır günlük kullanılan ve üretilen ürünlerin paketlenmesinde yaygın olarak kullanılmaktadır. HDPE ambalajlar, pastörize, sterilize ve UHT süt tipleri için kullanılabilen bir materyallerdir. Sütün şekli paketleme şeklini de değiştirmektedir. Pastörize sütlerde ambalaj için konulmuş kesin koşullar yoktur. Mutlaka bir bariyer olması şart değildir. Ancak UHT süt, içeriğinin uzun süre korunabilmesi için bazı koruyucu tabakalara ihtiyaç duyar. Bu da HDPE ambajlar ile rahatlıkla sağlanabilmektedir. Çünkü bazı HDPE ambalajların yapısında 3 katlı tabaka bulunur. Beyaz/siyah/beyaz şeklinde olan bu tabaka ile koruma sağlanır. Ambalajlamada kullanılan Tetrapak kutular ise 6 tabakalı olup: 3 kat polietilen, 1 kat karton, 1 kat baskı filmi tabakası ve 1 kat alüminyumdan oluşmuş olup ürüne iyi bir koruma sağlarlar. Kırılma olasılıklarının olmaması, hafif olmaları ve çocukların kullanımına olanak sağlamaları tercih edilmelerine neden olmaktadır. Bulundurduğu tabakalar sayesinde ürün ışıktan korunup kutuya sağlamlık verilmektedir. 04.01. İçme Sütünün Ambalajlanması İçme sütü işletmeyi terk etmeden önce kullanım amacına göre değişik materyallere, değişik hacimlerde ambalajlanır. Ambalajlama materyali içme sütünün pastörize veya sterilize oluşuna göre değişiklik gösterir. Sterilize sütlerin raf ömrü çok uzun olduğu için ambalajlama materyalinin özel olması ve ambalajlamanın aseptik koşullarda yapılması şarttır. Oysa raf ömrü kısa olan pastörize ürünler için aseptik ambalajlamaya gerek yoktur. Isıl işlem görmüş sütün ambalajlanması denildiği zaman genellikle litrelik, ½ litrelik ve ¼ litrelik ambalajlı sütler anlaşılır. Kullanılan ambalaj malzemesi hangi materyalden yapılırsa yapılsın, taşıması gereken bazı özellikler vardır. Bunlar: Her şeyden önce sütü rutubet, yabancı maddeler ve ışık gibi dış etkilerden korumalıdır. Ürün kaybına izin vermemelidir. Kapaklı olan ambalajların kapaklarının yeniden kullanılmayacak şekilde yapılması önemlidir. Aksi takdirde süt, kapağın yeniden kullanılması durumunda kontamine olabilir. Sağlık açısından hiçbir risk taşımamalıdır. Ürünle hiçbir kimyasal tepkimeye girmemeli, zehirli madde içermemeli, yabancı tat ve koku olmamalıdır. Ucuz, kullanılması kolay, tekrar kullanılan bir malzeme ise kolay temizlenebilecek ve çevreyi kirletmeyecek özellikte olmalıdır. 04.01.01. Pastörize İçme Sütünün Ambalajlanması Pastörize süt ambalajlanmasında en çok kullanılan materyal cam şişeler, düşük yoğunluklu polietilen (LDPE) torbalar, LDPE veya PVC den yapılmış plastik şişeler ve LDPE filmle lamine edilmiş karton kutulardır. Cam Şişelere Ambalajlama: Tüketici tarafından içindeki ürünün görülebilmesi, sütle hiçbir kimyasal tepkimeye girmemesi, geçirgen olmaması ve 20-30 defa kullanılabildiği için ekonomik olması açısından cam şişeler özellikle pastörize süt ambalajlanmasında geniş bir kullanım alanına sahiptir.İçme sütünün cam şişelere ambalajlanması, şişe doldurma ve kapama makinaları ile gerçekleştirilir. Şişe yıkama ve doldurma hattının çalışma şekli basitçe şöyledir: Kirli şişeler bant üzerinde ilerleyerek şişe yıkama makinasına girerler. Turlarını tamamlayıp temizlendikten sonra makinayı terkettikleri anda ışıklı kontrol bandında temizlik durumları kontrol edilir. Temiz ve kurumuş şişeler temiz şişe bölümüne giderek, dolum makinasının kapasitesine ve şişe ihtiyacına göre ilerlerler. Önce dolum makinasında şişelere süt dolar ve sonra kapama makinasında alüminyum folyo ile ağızları kapatılır. Dolu şişeler kasalama bölümünde kasalara doldurulur ve soğuk hava deposuna alınarak depolanırlar. Buradan da sevk edilirler. Geri dönüşsüz materyallere ambalajlama: Bir kere kullanıldıktan sonra atılan yani fabrikaya geri dönmeyen ; Plastik esaslı torba Plastik esaslı şişe Karton esaslı kutu içme sütü ambalajlanmasında geniş bir kullanım alanı bulmuştur. a. Plastik esaslı torba ve şişeler: Genellikle polietilen, polipropilen, polivinilklorür, polisterol gibi plastik maddelerden yapılır. Plastik esaslı torba yalnız pastörize sütün, plastik esaslı şişe ise hem pastörize hem de UHT sütün ambalajlanmasında kullanılır. Özellikle uzun ömürlü sütün ambalajlanmasında kullanılan karton kutular; karton/alüminyum folyo/polietilen film kombinasyonundan yapılan aseptik kutular olup, dikdörtgen prizma şeklindedir. a.1. Plastik Torbalara Ambalajlama: Genellikle polietilen malzemeden yapılmış 0.8 mm kalınlığında plastik esaslı torbaların pastörize süt ambalajlanmasında kullanımı söz konusudur. İçme sütü ambalajında aranan özellikler; Konulduğu yerde dik durabilmesi, Rahatlıkla ve sonuna kadar boşaltılabilmesi, Tamamı kullanılmadığı durumlarda ağzının kapatılabilmesi ve Ambalajdan doğrudan içilebilmesidir. Bu açılardan bakılınca plastik torbalar süt ambalajı için uygun değildir. Dik duramaması, açılınca tamamının boşaltılması zorunluluğu, ışık geçirmesi ve torbanın patlaması durumunda tüketiciyi zor durumda bıraktığı için kullanım fazla alanı bulamamıştır. Hatta ışık geçirgenliğini önlemek için torbanın iç kısmının titandioksit veya karbon siyahı gibi zararsız bir boya ile boyanması ve torbanın dik durabilmesi için sert plastikten yapılmış bir dış kabın verilmesi işlemleri bile kullanım alanının arttıramamıştır. Polietilen torbalara sütü ambalajlayan makinalar; kombine makinalar olup, hem torbayı yaparlar, hem de sütü doldurup ağzını kapatırlar. Bu makinalar polietilen torbaların yapım şekline göre iki ayrı şekilde çalışırlar: a) Hortum veya boru şeklinde, yani torbanın yanında dikiş olmadan gelen polietilen bobin makinaya verilir. Alt ucu kesildikten ve yapıştırıldıktan sonra süt doldurulur ve üst tarafı da rezistans yardımıyla kapatılır. b) Polietilen folyo, bobin halinde makinaya takılır. Önce folyo bir boru şeklini alacak şekilde uzun tarafı kapatılır. Sonra da alt tarafı kesilir, yapıştırılır ve sütle doldurulur. Son olarak da üst tarafı kapatılır. a.2. Plastik şişelere ambalajlama: Şişe üretiminde hammadde olarak granül haldeki yüksek yoğunluklu polietilen (HDPE), polisterol veya polivinilklorür (PVC) kullanılır. Granül hammadde önce 150-200oC lik bir ısıl işlemle boru haline getirilir. İkinci aşamada; sıcaklığını muhafaza eden boru şişe şekline göre yapılmış kalıp içine girer ve boru üst kısmında kesilir. Üçüncü aşamada ise; şişe kalıbı üfleme başlığı altına taşınır ve basınçlı steril hava verilerek, malzeme kalıp duvarlarına doğru itilir. Kalıp duvarları soğuk olduğu için plastik malzeme sertleşmeye başlar. Bunu pastörize sütün dolum aşaması izler. Pastörize süt dolum başlığı aracılığı ile şişeye dolarken, şişe içindeki hava dışarı atılır ve şişe ağzı kapatılır. b.Karton Kutulara Ambalajlama: Pastörize süt, UHT süt, kondanse süt ve krema ambalajlanmasında karton kutuların kullanımı yaygınlaşmaktadır. Karton ambalajlamada 2 değişik sistem vardır Aseptik ambalajlama sistemi: Polietilen film ve alüminyum folyo ile lamine edilmiş karton bant, boru şekline getirilip, kutu şekline dönüştürülür, içine süt doldurulur ve kapatılır. Bu sistemde kutu sütle boşluk kalmayacak şekilde iyice doldurulur. Genellikle UHT sütün ambalajlanmasında kullanılır. Pure-Pak sistemi: Polietilen filmle lamine edilmiş, katlanma hatları belirlenmiş, baskı işlemleri tamamlanmış ve gövde kısmı uzunlamasına kaynak edilmiş, yani yarı mamul kutular dolum makinasında kutu şeklini tam olarak aldıktan sonra süt doldurulur ve kapatılır. Doldurma işlemi doldurma pistonu yardımıyla yapılırken, köpük önleme düzeneğiyle sütün köpürmesi engellenir. Bu sistemde tek bir makine ile farklı hacimlerdeki kutular doldurulabilir. Genellikle pastörize sütün ambalajlanmasında kullanılır. 04.01.02. Sterilize İçme Sütünün Ambalajlanması Sterilize süt ve UHT sütlerde kullanılan ambalajlama materyalleri; klasik sterilizasyon yöntemi ile elde edilen sterilize sütte genellikle cam şişeler, nadiren plastik esaslı şişeler; UHT yöntemi ile elde edilen uzun ömürlü sütte ise LDPE/karton/alüminyum folyo kombinasyonu, aseptik materyal ve plastik şişelerdir. UHT Sütün Karton Kutulara Ambalajlanması: Bu materyal gaz ve ışık geçirmemeli, sağlam olmalı, üzerine baskı yapılabilmeli ve yabancı kokular içermemelidir. Aseptik ambalaj materyali; polietilen, karton ve alüminyum folyo kombinasyonu olup, içten dışa doğru şöyledir: 1. kat LDPE film 2. kat alüminyum folyo 3. kat LDPE film 4. özel karton 5. ürünü tanıtıcı baskı tabakası 6. kat LDPE film Aseptik ambalajlamada sterilize edilmiş olan ürün, steril bir ambalaja steril bir ortamda doldurulur ve kapatılır. Aseptik ambalajlama makinelerinde hacim ayarlaması yapılamadığı için değişik hacimlerdeki kutular aynı makinede doldurulamazlar. UHT Sütün Plastik Şişelerde Ambalajlanması: Plastik şişeler, UHT yöntemiyle elde edilen sterilize süt ürünlerinde ve bebek gıdalarında yaygın olarak kullanılmaktadır. UHT süt şişelerin imalatında genellikle HDPE, polisterol ve özellikle steril süt şişesi olarak LDPE kullanılır. Plastik şişelerin bazı avantajları vardır: Darbelere oldukça dayanıklıdır. 100oC nin üzerindeki sıcaklıkta deforme olmaz. Tüketici içindeki ürünü görebilir. Değişik şekillerde üretimi yapılabilir. Dolum işleminde kontaminasyon tehlikesi çok azdır. Helezonlu pres içerisine konulan hammadde, ısının etkisiyle çekilerek önce plastik hortum haline, sonra hava üflenerek şişe haline dönüştürülür. Şişelere süt doldurulur ve ağzı kapatılır. Doldurma işlemi 2 şekilde yapılabilir: Şişe haline geldikten sonra aynı makinede dolum ve kapama yapılmasıdır. Şişeler üretildikten sonra dolum ve kapama makinasına gider ve işlem yapılır. Şişelerin kapama işlemi ya aynı plastikten yapılan kapaklarla ya da alüminyum kaplanmış kağıtlarla yapılır. Diğer bir kapama yöntemi de plastik şişe ağzının termik olarak kaynak yapılmasıdır. 04.02. Peynirlerin Ambalajlanması Peynirler 2 biçimde ambalajlanmaktadırlar: Kalıp Ambalajlama: Bu yöntemde kalıp halindeki peynirler PVDC ile kaplanmış film halindeki materyallerle sınırlandırılarak kağıttan yapılmış kutularla ambalajlanırlar. Dilim Ambalajlama: Bu yöntem iki yolla yapılmaktadır: a) Sıcak paket prosesi adı verilen ve eritilmiş peynirlerin direkt olarak ambalaj filminin üzerine atılmasıyla yapılmaktadır. Bu yöntem için; dışı PVDC-wax çevrili olan PET veya PP/PE materyaller kullanılmaktadır. b)Soğuk paket prosesi denilen bu yöntemde ise peynirler soğuk bir yüzeye atılır ve katılaşana kadar ambalajlama filmi ile etkileşmez. Bu yöntem için de PE filmler kullanılmaktadır. 04.03. Yoğurtların Ambalajlanması Yoğurtların ambalajlanmasında üç tip materyal kullanılmaktadır.Bunlar: Katı materyaller: Cam kaplar bu grubu kapsarlar ve ürün cam kase şeklindeki kaplara doldurulduktan sonra plastik kapaklar ile ağızları kapatılır. Yarı-katı materyaller: Plastik filmler bu grup içerisindedir. Bu materyallere örnek verilecek olursa: polietilen, polipropilen, polistren, polivinil klorid ve poliviniliden kloriddir. Esnek materyaller: Bunlar da polietilenden yapılı plastik materyallerdir. Daha çok homojenize edilmiş yoğurtların paketlenmesinde kullanılmaktadır.